حالا شاید بعضی بگویند که برای معرفی دوره کارشناسی، زود باشد که راه‌های تغییر رشته یا به عبارتی فرار در مقاطع بالاتر را بگوییم، اما شاید خیلی هم بد نباشد که بدانیم اگر از رشته تحصیلی خود خسته شدیم یا حتی خواستیم تجربه متفاوتی داشته باشیم، چه راه‌هایی در همین دانشگاه شریف و تحصیلات آکادمیک در آن وجود دارد. تازه این، جز فرصت تحصیل جانبی در کنار رشته اصلی مقطع کارشناسی‌ست که می‌توان بدون تغییر در مقاطع بالاتر، برای دانستن بیشتر سراغ دانشکده‌های دیگر رفت. یکی از این دانشکده‌ها که عموما استقبال زیادی هم از آن می‌شود، دانشکده‌ای‌ست که فقط در مقطع تحصیلات تکمیلی دانشجو می‌پذیرد. در ادامه، تلاش می‌کنیم که رشته‌های ارائه‌شده در دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف را مرور و فضای جانبی که ورود به این رشته‌ها را تقویت می‌کند، معرفی کنیم.
غریبه‌ای در میان مهندس‌ها
احتمالا بعضی از ما وقتی وارد دوره کارشناسی مهندسی و علوم پایه می‌شویم، فکر می‌کنیم که این رشته‌ها خیلی باب طبع ما نیست. شاید برای تعداد قابل توجهی، مهندسی خواندن یک اجبار خانوادگی باشد تا لیسانسی آبرومند(!) داشته باشند. حالا اگر علاقه به علوم انسانی و اجتماعی هم در این میان وجود داشته باشد، افراد را به این سو سوق می‌دهد که در دوره تحصیلات تکمیلی، تغییر رشته دهند. دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف، یکی از اولین گزینه‌های پیش روی دانشجوهای دانشگاه شریف است.
وجود و حضور یک دانشکده غیرمهندسی در دانشگاهی صنعتی اتفاق مهمی در دانشگاه‌های کشور است. اگر چه مشابه این دانشکده در دانشگاه‌های صنعتی دنیا وجود دارد، اما تا سال‌ها، وجود این دانشکده محل بحث و نقد بوده است، علی‌الخصوص که این دانشکده و مخصوصا گروه اقتصاد آن در فضای نقد و نظر تئوریک و سیاست‌گذاری، یک سوی مباحثات سیاسی و اقتصادی کشور است.
سوال مهمی که برای بسیاری از جوانان جذاب است و به آنها ممکن است در زندگی «معنا»بخشی کند، این است که چگونه می‌توان برای کشور کاری کرد. این دغدغه، ممکن است هر کسی را به کاری وادارد تا تغییری ایجاد کند. این سوال وقتی همراه با برچسب «نخبه» پیش روی جوانانی بیست‌ساله قرار گیرد، احساس مسئولیت اجتماعی او را تقویت می‌کند. جوانانی که عموما با این نگاه وارد دانشگاه شده‌اند که حتما از میانگین جامعه خیلی بالاتر هستند و شاید به دلیل آنکه درکی هم از زمان ندارند، همچون همه جوانان، خود را بالاتر از پیشینیانِ خود هم می‌دانند و از این رو می‌خواهند فلک را سقف بشکافند و طرحی نو دراندازند. تا چند سال پیش، معمول‌ترین مسیری که پیش پای افراد این چنینی در شریف گذاشته می‌شد، خواندن اقتصاد بود که هم به دروس مهندسی نزدیکی دارد و با پایه‌های ریاضیاتی‌اش، برای مهندس‌ها جذاب است و هم، اهمیتش، محل اشتراک دیدگاه‌های مختلف بود. یکی از مهم‌ترین جرقه‌های تغییر هم در کلاس درس مبانی اقتصاد دکتر مسعود نیلی رقم می‌خورد که شوق بسیاری برای علاقه‌مندان برای یافتن پاسخ‌هایشان در این حوزه ایجاد کرده است. اینکه چرا اقتصاد ایران دچار تورم مزمن است؟ فقر و نابرابری چیست و چگونه برای کاهش آن باید سیاست‌گذاری کرد؟ دولت در چه حوزه‌هایی باید مداخله کند و سیاست‌گذاری دولت به چه معناست؟ بسیاری از اینگونه سوالات، ذهن جوانان را قلقلک می‌دهد تا شاید بتوانند کاری کنند. به همین خاطر هم در کنار اقتصاد خواندن، رشته تازه‌تأسیس سیاست‌گذاری علم و فناوری در دانشکده مدیریت و اقتصاد، طرفدارانی دارد.
مدیر-مهندسان شرکت‌دار
از همان روزهای تشکیل رشته‌های مهندسی، دانش‌آموختگان موفق این رشته‌ها، در حوزه تخصصی خود شرکتی دایر می‌کردند. این صاحبان شرکت‌ها، به مرور احساس کردند که به مهارت‌هایی تخصصی در حوزه مدیریت نیاز دارند. در انتهای دهه هفتاد، وقتی رشد اقتصادی کشور مثبت بود و اوضاع، خوب و خوش جلوه می‌کرد، دانشکده مدیریت در ضلع شمالی دانشگاه راه افتاد تا به بخشی از این دانش‌آموختگان مهندسی، امکان آموزش در دوره‌های MBA را فراهم کند. رشته‌ای که در دانشگاه‌های دیگر هم تکثیر شد تا یکی از مسیرهای دانشگاهی، تحصیل در مهندسی و بعد، مدیریت باشد.
فضای تحصیل در رشته‌های مدیریت به واسطه رونق کسب‌وکارها در اطراف شریف جذاب شده است. بسیاری از بچه‌های دانشگاه که می‌خواهند خود صاحب کار و حرفه باشند، شرکت‌های کوچکی را در فضای اطراف دانشگاه که به ناحیه نوآوری شریف تأسیس می‌کنند و از این طریق، سعی می‌کنند ارزش‌افزوده‌ای خلق کنند. حالا این گروه‌های کوچک و متوسط نیاز دارند تا مدیرانی داشته باشند که هم زبان فنی‌کارها را بلد باشند و هم اینکه بتوانند مهارت‌های مدیریتی را در مجموعه پیاده کنند. به همین امید هم است که تعداد زیادی همین مسیر را طی می‌کنند.
از پژوهشگاه تا دانشکده
اواخر دهه ۱۳۸۰، دانشگاه شریف در همکاری با دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشگاه سیاست‌گذاری علم و فناوری را راه انداخت. گروه‌های پژوهشی متفاوتی راه افتاد و آرام آرام، بخشی از فضای پژوهشی و فکری سیاست‌گذاری در کشور شد. این فضای کاری در پژوهشگاه، توانست جمعی از پژوهشگران و دغدغه‌مندان را به مسائل سیاست‌گذاری در حوزه‌های مختلف کنار هم جمع کند، اما مسئله آنجا بود که نیروی آموزش‌دیده و متخصصی در داخل وجود نداشت و این چنین در انتهای دهه ۹۰، در دانشکده مدیریت و اقتصاد، دوره کارشناسی ارشد سیاست‌گذاری علم و فناوری هم راه افتاد.
پله پله تا دانشکده غیرمهندسی
تا اینجا از دلایلی صحبت کردیم که یک نفر ممکن است راهش به سمت دانشکده مدیریت و اقتصاد کج شود. در اینجا مروری کوتاه برای ورود به دوره‌های آموزشی این دانشکده در مقطع کارشناسی و نهایتا ارشد خواهیم داشت. موقع ورود به دانشگاه و بسته به رشته تحصیلی، هر دانشجوی شریفی مجاز است که درس‌هایی را در خارج از دانشکده خود بگذراند. این دروس، فرصتی هستند که کمی با حال‌وهوای رشته‌های دیگر آشنا شد. البته باید توجه داشت که بعضی دانشکده‌ها این مجاز بودن را به الزام تبدیل کرده‌اند و مثلا دانشجوهای برق باید تعدادی واحد را از دانشکده مدیریت و اقتصاد یا صنایع پاس کنند. یکی از انتخاب‌های معمول، می‌تواند درس‌های مبانی اقتصاد دکتر نیلی یا سیستم داینامیک (SD) دکتر مشایخی باشد.
دانشجوها پس از گذراندن چند ترم در دانشگاه می‌توانند تصمیم بگیرند که دوره‌های فرعی را شروع کنند. این دوره در دانشگاه‌های دیگر هم بعضا برگزار می‌شود و مثلا در دانشگاه تهران، عنوان آن کهاد است. در دوره فرعی، دانشجو دروس بیشتری از حالت معمول باید بگذراند که نهایتا برای آن دوره نیز دارای کارنامه و مدرک جداگانه خواهد بود. شرایط دوره فرعی را می‌توان در سایت آموزش دانشگاه دید. گذراندن دوره فرعی، امکانی‌ست که اپلای در رشته‌ای مثل اقتصاد را بدون تحصیل در مقطع ارشد این رشته در ایران برای علاقه‌مندان فراهم می‌کند. به جز این، دیدن و شناختن بعضی دروس هم در این دوره، جذابیت خاصی دارد.
آخرش چی؟
بنا بر رشته، ورودی‌های دانشکده را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد. دانشجوهای گروه MBA، عموما وارد بازار کار داخلی می‌شوند. حالا حوزه فعالیت این افراد ممکن است در شرکت‌های کوچک و در دورهمی چند جوان باشد که می‌خواهند، استیو جابز و بیل گیتس شوند، یا می‌توانند وارد شرکت‌های بزرگ شوند. هنوز فارغ‌التحصیلان سیاست‌گذاری تعداد انگشت‌شماری هستند و نمی‌توان جای خاصی را برای آنها در نظر گرفت، اما انتظار این است که در پژوهشگاه‌ها یا دولت وارد شدند. برای اقتصادی‌ها هم دو سه راه وجود دارد. یکی، ورود به بخش‌های پژوهشی و دولتی برای سیاست‌گذاری اقتصادی، دومی مورد خاص شرکت‌های تحلیل اقتصادی-مالی‌ست و سومی هم ورود به شرکت‌های حوزه IT برای تحلیل داده و کارهای شبیه آن.
ساختمان فیلسوفان در ضلع جنوبی دانشگاه
به جز ساختمان ضلع شمالی دانشگاه که به اسم مدیریت و اقتصاد نام‌گذاری شده، و مأوایی برای گریز از مهندسی محسوب می‌شود، روبه‌روی مسجد دانشگاه، محل ساختمان گروه فلسفه علم است که از زاویه‌ای دیگر، می‌توان برای تغییر زمینه اصلی کاری به آن نگاه کرد و مدتی هم آن را امتحان کرد تا متوجه شد که چقدر اینگونه فعالیت‌ها برای فرد جذاب است یا نه؟ گروهی موثر و پررونق که برای بسیاری از دانشجوهای شریف، با درس‌های مقدمه‌ای بر فلسفه علم شناخته شده است. البته گروه به واسطه محدودیت تعداد اعضای هیئت‌علمی و گرایش گروه، تمامی زمینه‌های پژوهشی فلسفی را پوشش نمی‌دهد، اما در همین وضعیت فعلی هم فلسفه اخلاق، فلسفه علم، فلسفه دین و به صورت محدود فلسفه مدرن در این گروه آموزش داده می‌شود. دانشجوهای زیادی با حضور در کلاس‌های این گروه و گذراندن دروس آن، به فلسفه علاقه‌مند شده‌اند و هم این است که در اینجا هم مثل بسیاری از دانشکده‌ها که شریفی‌های قدیمی حضور دارند، استادانی باسابقه تحصیل در شریف حضور دارند که نشان می‌دهد یک جریان نسبی فلسفه‌ورزی در شریف ایجاد شده است.
با این وجود باید اذعان کرد که گروه فلسفه علم، به دلایل مختلف، آنچنان که بایسته و شایسته است، در دانشگاه رشد نکرده و این شاید خود نشان از جایگاه فلسفه و فعالیت فکری در جامعه باشد. جایی که نام مهم‌ترین ساختمان دانشگاه شریف به نام یکی از بزرگترین فیلسوفان ایرانی نام‌گذاری شده، اما باید پذیرفت که مهم‌ترین انگیزه دانشجوها برای تفلسف، علاقه آنها است.