چندی پیش در ایام امتحانات برای چای‌خوردن چند دقیقه‌ای در سالن مطالعه کتابخانه مرکزی نشسته بودم و رفت‌وآمد بچه‌ها را مشاهده می‌کردم. در همان زمان کوتاه متوجه موضوعی شدم که با وجود آگاهی قبلی از آن باز هم باعث تعجبم شد. موضوع از این قرار بود که در آن چند دقیقه حدود ۲۰ نفر به سالن مطالعه کتابخانه آمدند تا مکانی برای درس خواندن پیدا کنند، اما پس از چرخی کوتاه و دیدن صندلی‌های پر، سالن را با غم و اندوهی محسوس در جست‌وجوی مکانی دیگر ترک کردند. همین مشاهده کوتاه بهانه‌ای شد برای بررسی فضاهای مطالعه در دانشگاه. این گزارش در مجموع از ۳۸ فضای مطالعاتی و تحقیقاتی شامل سایت، سالن مطالعه فردی و سالن مطالعه گروهی در دانشگاه تهیه شده و در آن سالن‌های دانشگاه در مواردی مانند ظرفیت دانشجو، کیفیت میز و صندلی، امکانات آب جوش و آب سرد، نور، تهویه، سیستم تهویه و گرمایش-سرمایش، سیستم ضد احتراق، فضای استراحت، ساعت باز بودن، آلودگی صوتی و وجود تفکیک کاغذ‌های دورریز مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
جا هست ولی کم است
شریف حدود ۱۲ هزار نفر دانشجو دارد و به‌صورت میانگین روزانه بیشتر از ۶ هزار نفر به دانشگاه مراجعه می‌کنند که این تعداد در ایام امتحانات بیشتر هم می‌شود و در نتیجه تقاضا برای مکان مطالعه هم افزایش می‌یابد. این درحالی است که کل فضای مطالعه فردی دانشگاه حدود ۹۱۳ نفر را شامل می‌شود که حتی اگر فرض کنیم شرایط یکسانی به همه دانشجوها اختصاص داده شود، به هر ۱۴ نفر دانشجو یک میز برای مطالعه می‌رسد.
ظرفیت کلی تمامی این سالن‌ها اعم از سایت، سالن مطالعه و کتابخانه ۱۶۰۰ نفر است که سالن‌های مطالعه فردی با تعداد ۱۹ سالن و ظرفیت ۹۱۳ نفر بیشترین فضا را به خود اختصاص داده و بعد از آن سایت‌های رایانه با ۱۶ سالن و ظرفیت ۵۹۲ نفر و سالن‌های مطالعه گروهی با سه سالن و ظرفیت ۹۵ نفر در رده‌های بعدی قرار می‌گیرد.
از ۱۹ سالن مطالعه فردی ۵ سالن ویژه خواهران با ظرفیت ۲۷۰ نفر و متعاقبا ۵ سالن ویژه برادران با ظرفیت ۳۱۴ دانشجو وجود دارد و ۹ سالن باقی‌مانده با ظرفیت ۳۲۹ نفر تفکیکی ندارد. دانشکده‌های برق، کامپیوتر، ریاضی و کتابخانه مرکزی، سالن مطالعه تفکیک‌شده دارند. همچنین دانشکده‌های برق، عمران و مهندسی شیمی و نفت سایت مجزا برای دانشجویان کارشناسی و ارشد دارند که از این نظر منحصربه‌فرد محسوب می‌‌شوند.
در این میان کمبود فضاهای مطالعه گروهی خیلی زیاد به چشم می‌خورد که با ظرفیت ۶۲ نفر تنها ۴درصد از کل فضای مطالعاتی دانشگاه را تشکیل می‌دهد و همین مسئله ممکن است باعث کم‌رنگ شدن نقش کارهای گروهی در فعالیت‌ها و پروژه‌های دانشجویی شود. البته از فضای سایت و لابی دانشکده‌ها می‌توان به عنوان جایگزین استفاده کرد، اما با توجه به محدودیت‌های زمانی سایت و کمبود امکانات لابی، کمبود سالن‌های گروهی باز هم کم‌رنگ نمی‌شود.
کل فضای مطالعه فردی دانشگاه حدود ۹۱۳ نفر را شامل می‌شود که حتی اگر فرض کنیم شرایط یکسانی به همه دانشجوها اختصاص داده شود، به هر ۱۴ نفر دانشجو یک میز برای مطالعه می‌رسد.
عرشیان و فرشیان
بدترین دانشکده از نظر فضای مطالعاتی به دانشکده مواد با ظرفیت صفر می‌رسد. البته شایان ذکر است که دانشکده مواد تا چندماه پیش سایت داشت، اما الان برای مدتی نامعلوم سرنوشتی نامشخص دارد و در نتیجه دانشجویان مواد مجبورند در چمن‌ها و سایر دانشکده‌ها مرزهای علم را درنوردند. البته در لابی دانشکده مواد حدود ۱۰ صندلی برای درس خواندن هست که با استانداردهای سالن مطالعه فاصله زیادی دارند. در این میان دانشکده گروه فلسفه علم نیز با ظرفیت ۱۰ نفر فضای مطالعه، خیلی جای تعریفی ندارد. دانشکده مهندسی شیمی‌ونفت هم با فضای مطالعاتی فردی ۲۰ نفره جای خوبی برای درس خواندن به‌شمار نمی‌آید.
بهترین سالن مطالعه در میان دانشکده‌ها سالن عبدالسلام فیزیک است. این سالن ۵۳ صندلی برای مطالعه دارد، اما با توجه به چیدمان با فاصله و دور از هم میزها، با اندکی تغییر در چیدمان می‌توان جمعیت بیشتری را در آن جای داد. نبود فضای استراحت و دستگاه آب‌سردکن و آب جوش از معایب این سالن است که آن را اندکی از آرمانی‌بودن دور می‌کند. البته داشتن نور کافی، محیط آرام و ساعات مناسب سرویس‌دهی از ویژگی‌های مطلوب این سالن به‌شمار می‌رود. سالن‌های دانشکده‌های عمران، هوافضا و ریاضی در این رتبه‌بندی در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. در این میان دانشکده برق با وجود بیشترین جمعیت دانشجو در بین دانشکده‌ها بدترین سالن مطالعه را دارد که ظرفیت مجموع خواهران و برادران آن ۱۳۰ نفر است و صندلی‌های چوبی، میزهای بدون پریز برق، آلودگی صوتی زیاد، و نور نامناسب باعث می‌شود بسیاری از معیارهای یک سالن مطالعه مطلوب را پاس نکند.
در میان سایت‌های رایانه، بهترین سایت را دانشکده کامپیوتر با ظرفیت ۱۱۲ نفر دارد که ۲۵ درصد آن را کامپیوتر‌های سایت تشکیل می‌دهد و بقیه آن می‌تواند فضای مطالعه گروهی مناسبی باشد. دانشکده مهندسی شیمی‌ونفت و مکانیک هم در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
فقط غر نزنیم
با همین فضای محدود دانشگاه نیز چند راهکار برای بهبود وضعیت فضاهای مطالعه می‌توان پیشنهاد داد:
- همه فضاهای مطالعه می‌توانند امکانات مناسبی داشته باشند. از آنجا که چای و قهوه جزء جدانشدنی زندگی دانشجویان در ایام امتحان و زمان مطالعه است، نبود امکانات کافی همانند دستگاه آب جوش باعث هدر رفت وقت دانشجو می‌شود، چرا که باید به‌دنبال یک ماگ آب جوش از محل مطالعه و بعضا دانشکده نیز خارج شود!
- می‌توان در سایت کتابخانه امکانی را برای رزرو صندلی و دیدن صندلی‌های خالی ایجاد کرد تا دانشجوها زمان زیادی را صرف جست‌وجو نکنند. بسیاری از سایت‌های دانشگاه‌های خارجی قسمتی را به معرفی و اطلاع‌رسانی درباره فضاهای موجود مطالعه در داخل دانشگاه اختصاص داده‌اند. به‌طوری که اگر عبارت «study space» را به همراه نام دانشگاه سرچ کنید، می‌توانید از محل‌های مطالعه آن دانشگاه اطلاع پیدا کرده و یا حتی آن را برای مطالعه گروهی رزرو کنید.
- در ایام امتحانات فضای یک یا دو تالار را به مطالعه اختصاص دهیم. طبعا از نتایج این گزارش چنین برمی‌آید که شریفی‌ها از کمبود فضای مطالعه خصوصا در ایام امتحانات رنج می‌برند. فضای مطالعه استاندارد به ازای هر فرد ۲.۵ متر مربع است که عملا ایجاد این فضا در شریف ممکن نیست، اما سالن‌های امتحانات به خوبی می‌توانند این فضای مورد نیاز را تأمین کنند، هرچند امکاناتی محدود داشته باشند؛ به قول معروف «کاچی به از هیچی».
- همچنین می‌توان تراکم بیشتری برای بعضی از سالن‌های دانشگاه در نظر گرفت؛ مثل کتابخانه دانشکده فیزیک که با چینش متفاوت میزها می‌توان ظرفیت آن را بیشتر کرد. در بسیاری از موارد با تغییر در چینش و یا بعضا نوع میزهای مورد استفاده می‌توان فضای بیشتری را به مطالعه اختصاص داد؛ مثلا می‌توان در دانشکده مهندسی شیمی‌ونفت فضای سایت با مساحت زیادش را به یک فضای مطالعه عمومی تبدیل کرد.
- گفتن این نکته نیز خالی از لطف نخواهد بود که هیچ‌کدام از سالن‌های مطالعه جای مخصوص دورریز کاغذ ندارند. از آنجا که کاغذ جزء جدانشدنی دیگری از زندگی یک دانشجو است و در ایام امتحانات و مطالعه حجم کاغذ مصرفی زیاد می‌شود، بد نیست این کاغذها تفکیک شده و وارد چرخه بازیافت شوند تا محیط زیست هم نفعی ببرد.
برخی از ویژگی‌های سالن‌های مطالعه دانشگاه را به تفکیک سالن مطالعه انفرادی، سالن مطالعه گروهی و سایت رایانه در جدول‌های زیر می‌توانید ببینید.
در نمودارهای زیر نیز وضعیت کلی فضاهای مطالعه اعم از سالن مطالعه انفرادی، سالن مطالعه گروهی و سایت‌های رایانه دیده می‌شود.
