غروب پنج‌شنبه، ۲۷ خرداد شاید برای خیلی‌ها زمان تصمیم‌گیری نهایی درمورد انتخابات بود؛ زمان تصمیم‌گیری برای اینکه به ابراهیم سلام کنند یا به خیال خودشان زیر میز بزنند یا اینکه اصلا یک کلام بگویند رأی بی رأی!
عده دیگری هم که انتخابات مسئله‌شان نبوده، احتمالا در آن ساعات داشتند هنرنمایی‌های بردیا سعادت و سعید معروف و میثم صالحی را در ریمینی ایتالیا مشاهده می‌کردند یا با دیدن دوباره تماشاگران جذاب اروپایی در ورزشگاه‌های یورو، در این خیال بودند که ما چه زمانی به این شرایط برمی‌گردیم.
اما در همین شرایط بیش از ۱۰۰ دانشجو و استاد دانشکده برق، فارغ از مسائل بالا، شامگاه پنج‌شنبه را زمان مناسبی یافته بودند تا دور هم جمع شوند و حرف‌هایشان را پیرامون یکی از مهم‌ترین مسائل آموزش مجازی، یعنی «تقلب» به گوش یکدیگر برسانند.
در این گفت‌و‌گوی حدودا سه‌ساعته استاد و دانشجویی، هم دانشجوها حرف‌ها و ناگفته‌هایشان درباره آموزش و ارزیابی مجازی و تقلب در آن را مطرح کردند و هم استادان پیرامون تقلب و نظراتی که از سوی دانشجوها به گوش‌شان رسیده بود، نکات و نظرات‌شان را گفتند.
فشار زیاد، مجازات اندک و نمرات فضایی
چند مورد از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که دانشجوها در این جلسه به آنها اشاره کردند عبارت بود از:
- با توجه به نرخ فعلی تخلف‌های آموزشی در دوران مجازی، چه بسا پس از پایان این دوران نیز تا مدت‌ها جو فعلی بر فضای دانشگاه حاکم باشد و میزان تخلفات و تقلبها اختلاف فاحش خود را با دوران قبل از کرونا حفظ کند.
- اگر یک دانشجو به صورت شرافتمدانه در امتحانات و ارزشیابی‌ها شرکت کند، با توجه به میزان تقلب‌های فعلی که همگی شاهد آن هستیم، حق آن دانشجو تضییع شده و شاید او هم برای جبران به صف متقلبین بپیوندد.
- نمرات برخی دانشجوها در دوران مجازی به طور عجیب و نامعقولی افزایش یافته و همین نمرات قرار است در آینده سنجه اصلی قضاوت عملکرد دانشجو برای انتخاب گرایش، کردیت و اپلای باشد.
- بعضی از روش‌های استادان، شرایطی را به وجود آورده که تقلبها نه تنها کاهش نیافته، بلکه باعث شده تعداد دانشجوی بیشتری از حالت معمول به تقلب متمایل شوند و در این میان تنها حق دانشجوهایی که با شرافت امتحان می‌دهند، بیش از پیش تضییع می‌شود.
- شاید یکی از راه‌کارهای کاهش تقلبها این باشد که این حس امنیت از طرف استادان به دانشجوها منتقل شود که استاد تمام توان خود را به کار می‌گیرد که از تقلب جلوگیری کند و در صورت رخ دادن آن نیز، با متقلبین برخورد مناسب انجام می‌شود.
- یکی دیگری از عواملی که می‌توان در تقلبها آن را دخیل دانست، حجم غیرقابل توصیف تمرین‌ها و پروژه‌ها و ددلاین‌هاست که نه تنها فرد را به سوی تقلب می‌کشاند، بلکه استرس و فشار زیادی نیز به روح و روان دانشجو تزریق می‌کند.
- با توجه به اینکه نمرات در دوران مجازی از واقعیت دور بوده‌اند، بهتر است از ملاک قرار دادن نمرات عبور کنیم و برای این نمرات در فرآیندهایی مثل کردیت و انتخاب شاخه و اپلای ارزش‌گذاری کمتری لحاظ کنیم.
- می‌توان با کمی اغماض تقلب و رفتار سوء دانشجوها را نتیجه ارزیابی و آموزش سوء و نامناسب برخی استادان دانست.
- یکی دیگر از راه‌کاری‌های جلوگیری از تقلب، برخورد قاطع و سخت با متخلفین و متقلبین است، که هم مجازات متخلف و متقلب را به دنبال دارد و هم باعث می‌شود دیگران به جای آرامش خیال در هنگام تقلب، نگران عواقب آن باشند.
- در نهایت با توجه به تجارب موفق قبلی، می‌توان با اطمینان کامل گفت که اگر فضای اعتماد بین استادان و دانشجوها شکل بگیرد، به شکل قابل توجهی نرخ تقلبها کاهش یافته و دوطرف از نتیجه این اعتماد متقابل خوشنود خواهند بود.
چرخ را از اول اختراع نکنیم
همچنین دانشجوها در این جلسه از استادان‌شان گله‌مند بودند که چرا پس از سه ترم آموزش و ارزیابی مجازی، آنها هنوز در حال آزمون و خطا هستند و به روش بهینه‌ای نرسیده‌اند؟ علاوه بر این گویی انتقال تجارب بین استادها به خوبی شکل نمی‌گیرد و در حالی که بعضی از استادها تجربه‌ها موفقی در این زمینه داشته‌اند و توانسته‌اند روش‌های کارآمدی را به کار گیرند، سایر استادان از آن راه‌کارها و تجارب موفق یا اطلاع ندارند یا در صورت مطلع بودن، از آنها استفاده نمی‌کنند.
متقلب کاری به کار استاد ندارد
در ادامه جلسه چند نفر از استادان نظرات خود را درمورد تقلب و همچنین نکات گفته‌شده از سوی دانشجوها بیان کردند. از جمله این استادان دکتر امینی بود که هم از بانیان جلسه به شمار می‌رفت و هم گفت‌وگو در اتاق مجازی‌اش برگزار می‌شد. از نظر این استاد جوان دانشکده برق، فردی که می‌خواهد تقلب کند از قبل تصمیم خود را گرفته و تقلب کردن یا نکردن آن فرد ربطی به روش ارزیابی استاد ندارد، فقط آن فرد روش ارزیابی استاد را به عنوان توجیهی برای تقلب خود به کار می‌گیرد. همچنین دکتر امینی اعتقاد داشت این فشارها و ددلاین‌ها برای آماده شدن دانشجو برای فضای کار واقعی‌ست تا دانشجو بتواند مهارت‌هایی مانند مدیریت زمان و کار تیمی و داشتن یک عملکرد مطلوب در فشار و … را کسب کند. همچنین او در صحبت‌هایش اشاره‌ای به فرآیند واکسنایسیون کرد و این‌طور گفت که فرض استادان برای ترم بعد آموزش مجازی و امتحان حضوری است.
آمدن‌مان بهر چه بود؟
از نظر دکتر پاکروان در مورد بحث تقلب ابتدا باید به این سوال جواب داد که هدف درس خواندن و تحصیل در دانشگاه چیست؟ اگر هدف آمدن به دانشگاه را رشد جنبه‌های مختلف فرد از جمله علمی، عملی و فنی بدانیم، با تقلب این رشدها حاصل نمی‌شود. یا فقط هدف آمدن به دانشگاه کسب نمره‌های بالا بوده است؟ و در نهایت اخلاق کجای معادلات ما قرار می‌گیرد؟ همچنین او راه اصلی جلوگیری از تقلب را اجرای دقیق و سخت قانون و مجازات برای افراد متخلف دانست.
فقط اخلاق راه‌گشاست
دکتر فاطمی‌زاده که معاونت دانشجویی دانشگاه را نیز عهده‌دار است با بیان اینکه در ترم‌های کرونایی توزیع نمرات افراد به صورت نمایی بوده است، ضمن موافقت با روش دکتر پاکروان مبنی بر برخورد سخت با متقلبین، اعتقاد داشت جلوگیری از تقلب در دوران مجازی به جز اخلاق راه‌کار مشخص دیگری ندارد و زمانی که به شرایط حضوری برگردیم این مشکلات نیز تا حدی زیادی برطرف می‌شود.
دانشجوها علیه تقلب پویش راه بیندازند
دیگر استادی که در این جلسه نظرات خود را بیان کرد، دکتر نائبی بود. به گفته او اگر کسی در چنین شرایطی فقط برای نمره دست به تضییع حقوق دیگران و تخلف بزند، در آینده و در جامعه که بحث‌هایی مثل پول و قدرت به میان می‌آید، چه عملی از خود نشان می‌دهد؟ همچنین از نظر دکتر نائبی تقلب علاوه بر تضییع حق سایر دانشجوها به دلیل تغییر توزیع نمرات، به نوعی تضاد منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت فرد نیز هست؛ شاید فرد در کوتاه‌مدت با تقلب منفعتی کسب کند، اما در بلندمدت تقلب به ضرر فرد است و باعث می‌شود فرد تبدیل به یک مهندس بد و ناکارآمد بشود. در نهایت نیز ایده او برای جلوگیری از تقلب، پویش دانشجو علیه تقلب و رواج فرهنگ سوت‌زنی میان دانشجوها به عنوان یک ارزش مثبت بود.
باید کاری کنیم که دانشجو نخواهد تقلب کند
دکتر وثوقی وحدت ضمن پذیرش این نکته که گاهی اوقات سخت‌گیری بیش از حد استادان در دانشگاه شریف باعث تقلب می‌شود، گفت که این تقلبها در نهایت باعث کاهش اعتماد به نفس خود فرد متقلب می‌شود ولی به هر دلیل نباید یک فرد دست به یک کار غیراخلاقی بزند.
یکی دیگر از استادانی که در جلسه صحبت کرد و صحبت‌هایش با واکنش مثبت حضار جلسه مواجه شد، دکتر اورعی بود. او با بیان اینکه تا این‌جا ۹۰ درصد بحث این بوده که ما چه کار کنیم که دانشجوها تقلب نکنند، گفت «ما باید کاری کنیم دانشجو نخواهد تقلب کند! اگر دانشجویی تقلب می‌کند کار من استاد مشکل دارد که نتوانسته‌ام به دانشجو این پیام را منتقل کنم که نمره آن‌قدرها هم مهم نیست! مشکل از ما است که نتوانسته‌ایم به شاگردان‌مان بفهمانیم که تقلب کردن هزاران بار بدتر از صفر گرفتن است؛ زندگی و هرچیزی که ما به دنبالش هستیم، چیزی فراتر از چهار عدد در کارنامه است! ما نتوانسته‌ایم این نکته را در ذهن دانشجوها جا بندازیم که چه بخواهند به بازار کار وارد بشوند و چه ادامه تحصیل بدهند، آن کسی که با آنها مصاحبه می‌کند، بسیار زرنگ‌تر از این‌ها است که با تعدادی اعداد آنها را بسنجد؛ دقیقا خلاف کاری که ما در کنکور می‌کنیم و افراد را تک‌بعدی بار می‌آوریم. در نهایت مگر ممکن است کسی با تقلب موفق بشود؟ این که شما می‌گویید کسی با تقلب به موفقیت رسیده، برای این است که افق زمانی را به اندازه کافی جلو نبرده‌اید و در کوتاه‌مدت به نتیجه عمل آن فرد نگاه کرده‌اید. با این تفاسیر اگر من استاد نتواسته‌ام آن افق آینده را به دانشجو نشان بدهم و او را به آن بلوغ فکری برسانم، پس بگذارید دانشجو تقلب کند!»
شرایط متفاوت بعد از بازگشایی دانشگاه‌ها
در این جلسه همچنین با توجه به صحبت‌هایی که درمورد بازگشت به شرایط حضوری و فرآیند واکسیناسیون دانشگاهیان شد، دکتر فاطمی‌زاده توضیحاتی در مورد فرآیند واکسیناسیون دانشجوها و زمان بازگشایی دوباره دانشگاه ارائه کرد. او ضمن تأیید خبر قبلی روزنامه درمورد واکسیناسیون و زمان بازگشایی دانشگاه‌ها، بیان داشت که در جلسه با مسئولان وزارت بهداشت خواسته دانشگاه این بوده است که برای دانشجوها و دانشگاه‌هایی که کار عملی و حضوری دارند، در فرایند واکسناسیون اولویت بالاتری قرار داده بشود. همچنین طبق پروتکل‌های فعلی، دو هفته بعد از تزریق دوز دوم واکسن، آنتی‌بادی در بدن فرد به حد مطلوب می‌رسد و می‌توان دانشگاه را دوباره بازگشایی کرد. علاوه بر این‌ها در صورت بازگشایی، شرایط با قبل از کرونا متفاوت خواهد بود و باید پروتکل‌هایی در دستور کار برای برگزاری کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها و امتحان‌ها قرار بگیرد.
در آخر لازم به ذکر است از نظر بانیان این جلسه، هدف این مناظره استاد و دانشجویی منحصرا این نبوده که در کوتاه‌مدت میزان تقلبها در دانشگاه به طرز چشم‌گیری کاهش یابد، بلکه هدف آنها از برگزاری چنین جلسه گفت‌و‌گومحوری، تفکر مجدد پیرامون مسئله تقلب و دلایل و پیامدها و نتایج آن بوده است؛ تفکری مجدد درباره پاسخ سوالاتی همچون هدف‌مان از کسب نمرات درخشان چیست؟ هدف‌مان از ورود به دانشگاه چه بود؟ هدف‌مان از تقلب چیست و آیا این عمل با اهداف دو سوال قبل تناقضی دارد یا خیر؟
شاید بهتر باشد مدیران و مسئولان و استادان دانشگاه نیز با بازاندیشی درباره اهداف آموزش عالی، در کنار به‌کارگیری روش‌های کارآمد و مناسب برای جلوگیری از تقلب، به دلایل و چرایی این تخلف‌ها نیز اندکی تأمل کنند.